Ekskursiya lotincha “Excursio” — “sayr etish” degan so’zdan olingan bo’lib, vistavka, korxona yoki tabiatning diqqatga sazovor joylariga kollektiv ravishda uyushtirilgan sayr ma’nosi tushuniladi. Maktablarda tashkil etiladigan ekskursiya esa sinf yoki o’quvchilar gruppasi bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaning bir formasi bo’lib, “o’rganilayotgan buyum va hodisalarni joyiga borib, tabiiy holatida yoki sun’iy maxsus sharoitda bevosita idrok etishga — ekskursiya” deyiladi.
Oddiy qilib aytganda – ochiq havoda dars o’tishga aytiladi. Biologik ekskursiyalar sinfdan tashqarida: tabiatda, qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish ob’ektlarida va boshqa joylarda (botanika bog’i, zoovistavka, muzey, ilmiy-tadqiqot muassasalari kabilarda) o’tkaziladigan o’quv xarakteridagi mashg’ulotdir.
Ekskursiyalar asosan bahorda va kuzda botanika, zoologiya, umumiy biologiya kurslarida o’tkaziladigan biologik ekskursiyalar dastur materialini o’rganish va mustahkamlashga bag’ishlanadi.
Ular maktab dasturida ko’rsatilgan va o’quvchilar uchun majburiydir.
Tirik tabiat ob’ektlarini va xodisalarini bevosita bilish, tabiiy sharoitda o’rganish imkoniyatini beradi. O’quvchilar o’rganilayotgan o’simlik va hayvonni ularning yashash sharoitida ko’radilar. Organizm tuzilishi va hayot faoliyatining yashash muhitiga moslanuvchanligini yaqqol payqab oladilar. O’quvchilarning bilimini kengaytiradi va mustahkamlaydi. O’quvchilar o’simliklar va hayvonlarni tabiiy muhitda o’simliklarni tuproqqa, hayvonlarni esa, o’simliklarga bog’liq holda ko’radilar va o’quvchilarning tabiatni o’rganishda bo’lgan qiziqishlarini kuchaytiradi.
Qishloq xo’jaligi, ishlab chiqarish, tajriba stantsiyalari, mevazor, ko’chatzor kabi joylarga uyushtirilgan ekskursiyalar o’quvchilarda ishlab chiqarishning turli sohalariga nisbatan zo’r qiziqish uyg’otadi.
Biologik ekskursiya jarayonida o’quvchilar biologik bilimlarning amalda qanday qo’llanilayotganligini bilib oladilar. Bunday ekskursiyalar o’quvchilarning kasb tanlashlarida ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Quyidagi ekskursiyaning tarbiyaviy ahamiyati.
Ekskursiya ham tarbiyaviy ahamiyatlarga egadir:
1.O’quvchilarda ongli intizom;
2.O’rtoqlik va do’stlik;
3.Tashabbuskorlik va havaskorlik xislatlari tarbiyalanadi.
4.Ekskursiyalar o’qituvchini o’kuvchilar bilan yaqinlashtiradi, unga o’z o’quvchilarini yaxshiroq bilib olish, (sinf sharoitida namoyon bo’lmagan o’kuvchi xususiyatlarini aniqlash) imkoniyatini beradi.
5.O’quvchilarda tetik va sog’lom tuyg’ularni vujudga keltiradi bu esa o’rganilayotgan o’quv materialining oson va puxta o’zlashtirib olishini ta’minlaydi.
- Ekskursiyalarda o’quvchilar estetik xarakterdagi tuyg’ularni xis qiladilar.
7.Tabiat go’zalligini bevosita xis qilish shu tabiatga, Vatanga nisbatan muhabbat tuyg’ularini uyg’otadi.
Ekskursiya davomida kelgusi dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarda foydalanish uchun har xil tabiiy materiallar: o’simlik va hayvonlar, ularning ayrim qismlari (urug’, ildiz, barg, ildizmeva, ildizpoya, tugunak, poya, mollyuska chig’anoqlari, qush patlari, hayvon suyaklari) yig’iladi.
O’quvchilar tirik va tabiiy ob’ektlarni yig’ish va rasmiylashtirish (gerbariylashtirish, kollektsiyalash, preparatlashtirish) ko’nikmalarini hosil qilib boradilar.